Hoe anti-graffiticoating het verleden van Duitsland oprakelt

zur erinnerung an 96 von den national-sozialisten ermordete reichstagabgeordnete der Weimar Repblik

Heinz Sokolowski - 48 J -Ost Berlin - 25.11.65

Nach 7 Jahren DDR-haft erschossen auf der flucht 

In deze eerste tien dagen is er geen ontkomen aan. De boze geesten van Berlijn onthullen zich op bijna iedere straathoek. Als er geen gedenkteken voor slachtoffers van de tweede wereldoorlog staat, dan wel voor de slachtoffers van het DDR-regime. De hoeveelheid en vormen van gedenktekens zijn werkelijk fascinerend.

Toen ik maandag tussen de 2700 betonnen zuilen van het holocaust monument liep moest ik denken aan Philippe Remarque.* Dat krijg je dus wanneer je je van tevoren besluit in te lezen in een stad. Dan denk je aan een Volkskrant correspondent terwijl je eigenlijk respectvol wilt stilstaan bij de vernietiging van zoveel Joodse levens. Maar het enige wat in mij opkwam (dankzij Remarque) was dat de anti-graffiticoating van deze betonnen blokken geleverd is door het chemiebedrijf Degussa, en dat een dochteronderneming van Degussa in de nazi-tijd het gifgas Zyklon-B produceerde waarmee de Duitsers in de kampen miljoenen joden en andere slachtoffers vermoordde.** Daar sta je dan... met je digitale spiegelreflexcamera in de hand omdat het doolhof van al die betonnen zuilen op een bizarre manier fotogeniek is; vanwege de toeristen die in de schaduw siesta liggen te houden, de zuilspringers, en het zonlicht dat een soort dubbel monument van schaduwen creëert. Dit laatste krijgt in retrospectief een betekenis waar ik me maandag niet van bewust was: de schaduwen lijken symbolisch voor het duistere holocaust verleden dat nog steeds een schaduw werpt over het hedendaagse Duitsland. Ik besluit om toch te fotograferen. Niet ondanks het monument, maar dankzij de architect Peter Eisenman die wilde dat het monument vrij te betreden is zodat de herinnering deel uitmaakt van het dagelijks leven. 

Tsja. Het verleden van Duitsland. Je kunt er vrijwel onmogelijk aan voorbij lopen. En gezien de hoeveelheid aan publieke debatten over elke enigszins betekenisvolle plek in Berlijn is dat ook helemaal niet de bedoeling. Een van de studenten in Zentrum am Hauptbahnhof zei gister: "Het heden...? Daar zijn wij Duitsers erg slecht in. Bij ons gaat het altijd over het verleden of de toekomst."Alhoewel ik me afvraag of dat nou specifiek is voor Duitsland - welk mens evalueert zijn of haar leven nou niet in het licht van zowel het verleden als de toekomst - kon ik de ietwat cynische verzuchting van Tom wel plaatsen. Het kan niet makkelijk zijn om in een land op te groeien waar altijd wel iemand de wacht houdt over het collectief bewustzijn. 'Ik wil het niet weten' is misschien nog wel meer not done dan 'ich habe es nicht gewusst'.

* Philippe Remarque was van 1999 tot 2005 correspondent in Berlijn voor de Volkskrant en heeft een intrigerend boek geschreven over het dagelijks leven, de geschiedenis, de plaatsen en monumenten in Berlijn (titel: Boze geesten van Berlijn).

** Toen het controversiële verleden van Degussa onthuld werd ontstond er zo'n ruzie over het monument dat de bouw enkele weken werd stilgelegd.